Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi są formacje obrony cywilnej, które składać się mogą z oddziałów przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych, jak i jednostek specjalistycznych (np. ratownictwa). Są one tworzone decyzją terenowych organów administracyjnych oraz pracodawców.

Służba w strukturach Obrony Cywilnej Kraju jest obowiązkiem obywatela RP, na mocy Ustawy o powszechnym obowiązku obronnym z 21 listopada 1967 z późniejszymi zmianami.

Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt równoboczny na pomarańczowym tle, nie dotykający wierzchołkami krawędzi. Na mocy norm prawa międzynarodowego, mienie oznaczone tym znakiem nie podlega konfiskacie przez obce wojska w czasie wojny.

Zgodnie z art. 137 ustawy z dnia z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity, Dz.U.z 2021 r. poz. 372) obrona cywilna ma na celu:

• ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury;
• ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny;
• współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.

W zakresie obrony cywilnej powyższa ustawa określa ponadto (Dział IV ustawy):

• organy administracji w sprawach obrony cywilnej;
• skład oraz sposób tworzenia formacji obrony cywilnej;
• obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej (służba w OC, szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony ludności);
• przysposobienie obronne młodzieży szkolnej i studentów. 

Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej. Formacje tworzą w drodze rozporządzenia ministrowie, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) – w drodze zarządzenia, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy.

Szczegółowy katalog zadań obrony cywilnej zawiera Pierwszy Protokół Dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, sporządzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. 1992, Nr 41, poz. 175), który Rzeczpospolita Polska przyjęła 19 września 1991 r.

W rozumieniu Protokołu określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania.

Są to następujące zadania:

• służba ostrzegawcza;
• ewakuacja;
• przygotowanie i organizowanie schronów;
• obsługa środków zaciemnienia;
• ratownictwo;
• służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną;
• walka z pożarami;
• wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych;
• odkażanie i inne podobne działania ochronne;
• dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia;
• doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami;
• doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej;
• doraźne grzebanie zmarłych;
• pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania;
• dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.